30.11.2022

Cyberbezpieczeństwo nasze i najmłodszych dzieci

W październiku obchodziliśmy Europejski Miesiąc Cyberbezpieczeństwa. To inicjatywa, której celem jest budowanie świadomości na temat cyberbezpieczeństwa i nowoczesnych technologii, przestrzeganie przed potencjalnymi zagrożeniami oraz promowanie odpowiedzialnego korzystania z internetu.

Ale myśląc o bezpieczeństwie w internecie nie trzeba ograniczać się do 31 dni października. Za chwilę zaczniemy przygotowania do Dnia Bezpiecznego Internetu 2023 – to będzie kolejna okazja, aby wrócić do tematu, ale tak naprawdę zagadnienie bezpieczeństwa w sieci powinno być dla nas priorytetem każdego dnia.

Aby ułatwić to zadanie, przygotowaliśmy krótki poradnik, dzięki któremu:

zaktualizujesz wiedzę na temat bezpieczeństwa w sieci;
sprawdzisz się – zweryfikujesz swoje doświadczenia z rekomendowanymi praktykami;
dowiesz się, z jakich zasobów możesz skorzystać, przygotowując zajęcia dla dzieci i młodzieży na ten temat.

Kilka najczęściej pojawiających się zagrożeń i wyzwań w sieci:

PHISHING

Kto chce nas złowić? Dlaczego chce nas złowić? I dlaczego dajemy się złowić?

Phishing to jedna z metod stosowana przez przestępców do wyłudzenia wrażliwych danych (np. loginy i hasła, numery kart kredytowych, numery PESEL). Najczęściej wykorzystywane są w tym celu fałszywe e-maile i SMS-y, a coraz częściej także komunikatory i media społecznościowe.

Aby wzbudzić zaufanie, cyberoszuści często podszywają się pod rozpoznawalne instytucje lub firmy: banki, urzędy, portale sprzedażowe, firmy kurierskie i telekomunikacyjne. W wysłanej do nas wiadomości nakłaniają do kliknięcia w link lub pobrania szkodliwego pliku zamieszczonego w załączniku.

Zachowaj ostrożność:

Nie klikaj odruchowo w linki i załączniki, które otrzymujesz z nieznanych (lub na pierwszy rzut oka znanych) źródeł.
Nie udostępniaj innym osobom swoich loginów i haseł.
Zwróć uwagę na błędy gramatyczne i ortograficzne występujące licznie wiadomościach (zwłaszcza tych oficjalnych – to sygnał, że e-mail lub sms może być oszustwem).
Przyjrzyj się uważnie adresowi, z którego wiadomość przyszła. Czasami może on do złudzenia przypominać domenę twojego banku, jednak po uważnym przyjrzeniu się dostrzeżesz na przykład literówkę w nazwie. Wtedy nie otwieraj załączników, nie klikaj w link.
Jeśli chcesz mieć pewność, czy to właśnie bank, poczta lub inna instytucja chciały się z toba skontaktować, wykonaj telefon – sprawdź numer na rachunkach lub stronie internetowej, nie korzystaj z numeru podanego w podejrzanej wiadomości.

Warto zajrzeć:

Tutaj: https://phishingquiz.withgoogle.com masz dostęp do quizu, dzięki któremu sprawdzisz swoją czujność oraz dowiesz się, na co jeszcze zwrócić uwagę.

Uwaga: dane, które wpisujesz na początku quizu nie muszą być prawdziwe. Przeczytaj uważnie instrukcję przed jego rozpoczęciem.

Z kolei na stronie cert.pl przeczytasz więcej o tym zjawisku i przejrzysz ostrzeżenia przed aktualnymi atakami phishingowymi.

WYCIEK DANYCH

Jak mogę sprawdzić, czy moje dane wyciekły? Jeśli tak, to jakie i gdzie? I co się z tym dla mnie wiąże?

Rejestrujemy się na różnych platformach. Czasami zdarza się, że dane, które tam wpisujemy (np. adres mailowy, hasło, imię, nazwisko, lokalizacja, płeć, powiązania z mediami społecznościowymi), wyciekają. Co z tego dla nas wynika? O czym trzeba pamiętać?

Zachowaj ostrożność:

Pamiętaj, żeby nie używać tego samego adresu e-mail i tego samego hasła w kilku miejscach.
Jeśli wycieknie twój adres mailowy i hasło, których używasz na wielu portalach i w aplikacjach (szczególnie bankowych), oznacza to bezpośredni dostęp osób, które przechwyciły twoje dane, do wszystkich tych miejsc.
Koniecznie i bezzwłocznie zmień hasła na bezpieczne.
Sprawdź też, czy na Twoich kontach nie doszło do włamania.

Warto zajrzeć:

Za pomocą tego narzędzia https://haveibeenpwned.com dowiesz się: czy wyciekły twoje dane, gdzie i jakie.

FAKE NEWSY

W raporcie z badania „Czy żyjemy w rzeczywistości fake newsów?” (ogólnoeuropejskie badanie Eurobarometr, przeprowadzane przez Kantar TNS na zlecenie Komisji Europejskiej, luty 2018 r.) czytamy, że w 71% badanych uważa, iż umie odróżnić prawdziwą wiadomość od fałszywej. Czy rzeczywiście tak jest? Manipulacja faktami jest bardzo powszechna, a tempo naszego życia powoduje, że nie mamy czasu ich weryfikować. Często też nie wiemy, jak to robić. Z pomocą przychodzą nam portale fact-checkingowe, na których znajdziemy analizy pojawiających się w mediach informacji. Warto do nich zaglądać (przykładowe linki poniżej) i wyrobić w sobie nawyk weryfikowania znalezionych w sieci materiałów.

Zachowaj ostrożność:

Nie przyjmuj bezkrytycznie informacji, które widzisz w sieci. Nawet najbardziej wiarygodnie wyglądająca strona może rozpowszechniać nieprawdziwe, manipulacyjne treści.
Jeśli jakaś informacja wydaje Ci się nieprawdopodobna, zaskakująca, niecodzienna, na pewno warto ją sprawdzić z innym źródłem.
Zanim zareagujesz na informację w mediach społecznościowych – polubisz ją, udostępnisz dalej, napiszesz komentarz – zweryfikuj, czy jest prawdziwa.

Warto zajrzeć:

Portale fact-checkingowe:

https://sprawdzam.afp.com/

https://demagog.org.pl/

https://www.snopes.com/

Tutaj znajdziesz generator newsów: https://breakyourownnews.com/, który możesz wykorzystać, jeśli pracujesz z młodzieżą. Może być to doskonała okazja, aby pokazać, jak łatwo nieprawdziwą informację upozorować na wiarygodną.

Jak rozmawiać z najmłodszymi o bezpieczeństwie w sieci?

To zabrzmi jak banał, ale nie ma lepszej rady niż ta, aby towarzyszyć najmłodszym dzieciom, gdy korzystają z internetu – dzielić się z nimi naszymi dobrymi praktykami oraz ostrzegać przed ewentualnymi zagrożeniami. Ważne, aby nie przyjmować w tych rozmowach tonu grożącego lub straszącego, bo przecież zależy nam, aby dziecko, które spotka się bezpośrednio z zagrożeniem w sieci, przyszło do nas dorosłych i powiedziało o swoim problemie. Jeśli pomyśli, że coś źle zrobiło, może tego nie zrobić w obawie przed konsekwencjami.

Dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym mają różne doświadczenia z korzystaniem z urządzeń podłączonych do internetu. Podczas naszych rozmów z nimi słyszymy super doświadczonych użytkowników, jak i takich, którzy nie mają jeszcze prawie żadnych doświadczeń cyfrowych. Warto o tym pamiętać zanim poruszymy temat cyberbezpieczeństwa w przedszkolu czy w najmłodszych klasach szkolnych. Szczególnie w pracy z przedszkolakami, warto dowiedzieć się najpierw ogólnie o ich doświadczeniach w korzystaniu z internetu.

Sprawdzą się tutaj pytania:

Co to jest internet?
Kto w domu korzysta z internetu?
Czy dziecko korzysta? Jeśli tak, to czy samodzielnie, czy przy kimś dorosłym?
Do czego dziecko używa internetu? Jak często? Czy zna jakieś zasady korzystania z urządzeń podłączonych do sieci?
Jakie są zalety, a jakie wady internetu?

Jeśli wiemy, że dzieci nie mają jeszcze zbyt dużych doświadczeń z internetem, warto rozpocząć rozmowę po prostu o korzystaniu z urządzeń cyfrowych. Często najmłodsi nie zdają sobie sprawy, że przykładowo telefon rodzica, z którego czasem mogą skorzystać, ma zapewne podłączenie do sieci. Można więc zadać pytania:

Czy korzystają z urządzeń cyfrowych – z telefonu, tabletu, komputera? Z których najczęściej? Do kogo one należą? Jak często mogą? Jak długo? W jakich okolicznościach? Do czego ich używają?

Odpowiedzi dzieci na te pytania pozwolą nam dowiedzieć się naprawdę wiele na temat ich niewielkich, ale jednak znaczących już doświadczeń, nawyków i pierwszych przyzwyczajeń cyfrowych.

Co można zrobić dalej?

W zasobach CyfrOFFego kONtaktu znajdują się scenariusze zajęć dla dzieci przedszkolnych i wczesnoszkolnych, które z powodzeniem można wykorzystać podczas zajęć z najmłodszymi, aby kontynuować rozpoczętą rozmowę: